Home20240405 - Nederlandse startup krijgt 10 miljoen van Franse overheid om innovatieve kerncentrale te ontwikkelen. Wat doet Nederland? Wat doet EZK?
Deventer/Geleen – 5 april 2024. Aan stichting e-Lise is gevraagd een memo te schrijven om de recente ontwikkelingen rond de Nederlandse startup Thorizon te duiden voor de Nederlandse politiek. Met het onderstaande geven we aan dit verzoek gaarne gehoor.
We citeren allereerst Thorizon zelf: ‘De Nederlandse startup Thorizon wil energie opwekken uit nucleair afval. Het bedrijf, een spin-off van het Nederlandse NRG, wist sinds 2022 € 12,5 miljoen particulier en publiek geld aan te trekken voor de ontwikkeling van haar concept. Enkele weken geleden werd bekend dat het nu is opgenomen in het nucleaire innovatieprogramma van de Franse overheid: ‘France 2030’. Naast een subsidie van € 10 miljoen geeft dat toegang tot aanvullende expertise op het gebied van onder andere Europese wetgeving, business development, investeringen en industriële ontwikkeling. Met deze ondersteuning kan Thorizon een versnelling geven aan haar ambitie om een kleine modulaire kerncentrale te ontwikkelen op basis van gesmolten zout. De brandstof voor deze gesmolten zou reactor bestaat voor een belangrijk deel uit kernafval van reguliere nucleaire centrales. Nucleair maakt daarmee een belangrijke stap richting 100% circulair. Een Thorizon centrale kan schone energie leveren in de vorm van elektriciteit, voldoende voor 250 duizend huishoudens. Daarnaast kan het ook warmte leveren op 550 graden Celsius: die temperatuur is interessant voor vergroening van de industrie, maar kan ook woonwijken verwarmen.’1
Oplossing voor nucleair afval kan angel uit het politieke debat halen
De afgelopen jaren is de politieke steun voor kernenergie sterk gegroeid, een ontwikkeling waaraan wij als stichting e-Lise onze bijdrage leverden en die wij zeer toejuichen. We zien daarmee onze statutaire doelstelling uit 2020 dichterbij komen. Echter, de nucleaire technologie kent nog steeds hartstochtelijke tegenstanders waardoor zelfs met een ruime Kamermeerderheid vóór kernenergie de polarisatie rond het onderwerp aanwezig blijft. Deze polarisatie blijft een risico vormen voor de toekomstige maatschappelijke acceptatie van de technologie. Tegenstanders van kernenergie vinden met name in nucleair afval nog steeds een effectieve reden om tegen kernenergie te zijn.
Als stichting hebben wij ons uitgebreid verdiept in dit afval en hoe ermee wordt omgegaan. Onze conclusie is dat de risico’s van gebruikte splijtstof adequaat worden beheerst, de kosten hiervan voldoende in de tarieven zijn verwerkt, en na zogenaamde ‘eindberging’ ook voor toekomstige generaties zeer beperkt zijn. Toch denken wij dat er wel degelijk ethische kanttekeningen te plaatsen zijn bij het diep begraven van één of tweemaal gebruikte splijtstof. Ons belangrijkste bezwaar is dat er in die gebruikte splijtstof nog enorm veel energie aanwezig is. Deze energie benutten betekent een forse reductie van de materiaalvraag: energie winnen uit radioactief afval kan op termijn het ‘langlevende’ afval elimineren en kernenergie naar volledig gebruik van de energie uit het gedolven metaal brengen, op termijn mogelijk het honderdvoudige van wat er nu uit wordt gehaald.
Complementair aan bestaande nucleaire technologie
Als stichting e-Lise zijn wij voorstander van nucleaire innovatie, en wij vinden het belangrijk daarvoor telkens de juiste argumenten te herhalen. Kernenergie in zijn huidige vorm voldoet aan het ‘do no significant harm’-principe van de EU en is daarmee duurzaam.2 Qua materiaalgebruik per kilowattuur behoort het tot de schoonste vormen van energieopwekking. Onder meer deze feiten, die naar voren kwamen uit breed opgezette metastudies waaraan zowel de World Nuclear Association (WNA) als de International Renewable Energy Agency (IRENA) hebben meegewerkt3, waren reden voor de Europese Commissie om kernenergie in zijn huidige vorm middels een Delegated Act toe te voegen aan Europa’s lijst voor schone technologieën. Om deze reden verwachten wij de komende decennia een versnelde uitbouw van nucleaire capaciteit op basis van de huidige Ggeneratie III+) technologie, zie bijvoorbeeld de ‘Nuclear Pledge’ die op COP28 werd ondertekend door 22 landen, waaronder Nederland.4 Dit is een goede zaak, die de steun verdient van iedereen die voorstander is van een schoon energiesysteem.
De rol van de reactor die door Thorizon wordt ontwikkeld, zien wij dan ook als complementair aan bestaande nucleaire techniek. Van belang is dat die bestaande techniek nog schoner wordt door de toepassing van de technologie die Thorizon ontwikkelt. Immers, over de hele keten genomen wordt daarmee méér energie uit dezelfde kilo uranium gehaald, terwijl het afval aanzienlijk minder langlevend zal zijn. In het proces wordt ook thorium gebruikt, dat er in de reactor van Thorizon met name voor zorgt dat de reactor zo min mogelijk nieuw langlevend afval zal produceren.
De reactor van Thorizon is ook complementair doordat ze stoom van 550 graden Celsius levert, aanzienlijk hoger dan op basis van generatie III+ technologie economisch kan worden geleverd. Deze hoge temperatuur maakt de reactor bij uitstek geschikt om schone energie te leveren voor een brede reeks van chemische en andere industriële processen. Te denken valt aan efficiënte (en dus goedkope) waterstofproductie en synthetische brandstoffen.
Veiligheid
Ook op het aspect van veiligheid is het belangrijk om te benadrukken dat bestaande reactoren reeds zeer veilig zijn. Kernenergie in zijn huidig vorm behoort tot de veiligste vormen van opwekking, zoals statistisch wordt onderbouwd op de breed gewaardeerde journalistieke website Our World in Data5. Een belangrijk verschil is dat bij een gesmoltenzoutreactor de vereiste veiligheid, dankzij de natuurkundige eigenschappen van de reactor, op een eenvoudiger en dus goedkopere manier worden bereikt. De reactor is ‘passief veilig’ d.w.z. dat ook zonder menselijk ingrijpen de reactor zichzelf veilig uitzet, bij afwijkingen.
Complementair aan energie uit zon en wind
De reactor is uitgerust met een opslagvat gesmolten zout zoals gebruikt wordt in thermische zonnecentrales. Deze buffer werkt als een batterij: als de vraag laag is, wordt de energie in het zout opgeslagen. In tijden met hoge vraag kan de centrale extra energie leveren. De centrale kan heel snel variëren tussen 50% en 200% van het nominale vermogen. Het laat zich daarom uitstekend combineren met sterk wisselende bronnen zoals zon en wind.
Modulaire, flexibel inpasbare energiebron van 100 MW elektrisch of 250 MW thermisch
De gesmoltenzoutreactor van Thorizon produceert 250 MW thermisch vermogen in de vorm van stoom op hoge temperatuur. Het kan rechtstreeks worden gebruikt om industriële processen aan te sturen en zo fossiele brandstoffen te vervangen. Of het kan efficiënt (beter dan de gebruikelijke alternatieven) worden omgezet in 100 MW elektriciteit, als basislast of in flexibele vorm. Met deze hoeveelheid elektriciteit kunnen 250.000 huishoudens van stroom worden voorzien. De units kunnen vlak bij de afnemers van de energie worden geplaatst, of dit nu bedrijven zijn of stadswijken.
Wat doet de BV Nederland met deze ontwikkeling? Wat doet EZK?
Eén van de oprichters van Stichting e-Lise, Gijs Zwartsenberg, volgt de ontwikkeling van het concept van het huidige Thorizon al intensief sinds 2015. In de afgelopen 10 jaar zijn talloze pogingen ondernomen om diverse ministers van EZK te informeren over deze ontwikkeling. Het is noch bij de stichting, noch bij Thorizon bekend dat het Ministerie van EZK in deze periode stappen heeft ondernomen om tot een serieuze evaluatie van het concept te komen, of van de kansen die dit de Nederlandse economie zou bieden indien het concept succesvol tot ontwikkeling kan worden gebracht.
Wat betekent de Franse steun voor het Nederlandse concept?
Frankrijk is op dit moment onbetwist leider van nucleaire innovatie in Europa. Het Nederlandse bedrijf werkt inmiddels nauw samen met sleutelspelers binnen de Franse nucleaire sector, waarin het nucleaire recyclingbedrijf Orano de meest opvallende naam is, het enige bedrijf in de Westerse wereld dat nucleaire brandstof recyclet en over de kennis beschikt van een halve eeuw onderzoek en ontwikkeling. Dat tegen deze achtergrond een Nederlandse nucleaire startup de strenge selectie weet te doorlopen van de Franse top van nucleaire experts is ongehoord en zonder precedent.
Wat betekent het als belangstelling van de Nederlandse overheid uitblijft?
Voor het toekomstige succes van Thorizon zal het uitblijven van steun van de Nederlandse overheid waarschijnlijk niet doorslaggevend zijn, onder meer omdat met het toekennen van de gelden van de Franse staat, ook de belangstelling van particuliere investeerders verder is toegenomen. Economisch en politiek verspeelt Nederland echter mogelijk grote kansen in dit scenario.
- Economisch omdat het hier gaat om het soort ‘deep tech’ waaruit niet alleen een succesvol bedrijf, maar een heel cluster van hoog competitieve innovatieve bedrijvigheid kan ontstaan – een vergelijking met ASML is hier alleszins op zijn plaats. Als een adequate waarde schatting van de Nederlandse overheid uitblijft, is de kans levensgroot dat het hele initiatief, en alle daaruit voortkomende economisch voordeel, naar Frankrijk zal verhuizen.
- Politiek, voor Nederland, omdat deze technologie bij uitstek zal helpen om de maatschappelijke én politieke controverse over kernenergie achter ons te laten.
- Politiek, voor Europa, omdat een samenwerking van twee Europese landen aan deze technologie de acceptatie van deze technologie in andere Europese landen aanzienlijk kan versnellen en vergemakkelijken.
De kansen dat Thorizon al dan niet in Nederland blijft worden helder besproken in een recente podcast van Remco de Boer, in gesprek met Kiki Lauwers, de CEO van Thorizon.6
Advies van Stichting e-Lise: financier Thorizon middels het Groeifonds
Wij zijn van mening dat de casus Thorizon op zichzelf staand al voldoende reden voor de politiek zou moeten zijn om het Groeifonds voort te zetten. Het beluisteren van eerder genoemde podcast maakt duidelijk waarom deze gelden een veelvoud aan revenuen voor de Nederlandse samenleving kunnen opleveren, net zoals de beslissing destijds om in Urenco te investeren de Nederlandse staat geen windeieren heeft gelegd.
Over Stichting e-Lise
De oprichters van e-Lise, met name Mathijs Beckers (voorzitter) en Gijs Zwartsenberg (secretaris) houden zich al geruime tijd intensief bezig met de energietransitie, en sinds 2009 vooral met kernenergie. De insteek van de stichting is om sterk evidence-based en science-informed te werk te gaan. Daarnaast hebben beide bestuursleden al geruime tijd intensief contact met een reeks diverse spelers in de nucleaire sector, zowel nationaal als internationaal. We hebben in de loop van de jaren veel kennis opgebouwd, echter zonder financiële belangen te hebben in de sector.
Meer info: https://www.e-lise.nl/
1 https://www.thorizon.com/persbericht-thorizon-krijgt-10-miljoen-van-franse-overheid-om-centrale-te-ontwikkelen/
2 https://xwiki.e-lise.nl/wiki/cp4all/view/Ankerpunten/JRC-Technical-Assessment-of-Nuclear-Energy/
3 https://xwiki.e-lise.nl/wiki/cp4all/view/Ankerpunten/UNECE-Life-Cycle-Analysis-of-Nuclear-Energy/
4 https://www.energy.gov/articles/cop28-countries-launch-declaration-triple-nuclear-energy-capacity-2050-recognizing-key